Bu Yazımızda Neler Var :
Ay’ın Kaynakları
Yeni bir uzay yarışı başladı. Önümüzdeki yıllarda, bir roket donanması değerli kaynakları avlamak, milyarder turistlerin arzularını tatmin etmek ve belki de yol boyunca biraz ilginç bilim yapmak için Ay’a doğru yola çıkacak.
sources science focus colin stuart
Ay’ın Kaynakları NASA, 1969 ve 1972 yılları arasındaki yoğun faaliyetler sonucunda Ay’a 12 astronot indirdirmişti. Neil Armstrong’un meşhur ilk adımlarından başlayarak Ay yüzeyini keşfettiler, bilgilerimizi geliştirmemiz için oraya deneyler bıraktılar ve komşumuzun tarihini ve kökenlerini öğrenebilmemiz için Ay taşlarını getirdiler.
Yine de bu tarihi başarıları elde etmek ucuza mal olmadı. The Planetary Society tarafından yakın zamanda yapılan bir tahmine göre Apollo programının toplam maliyeti bugünün parasıyla 280 milyar dolardı. Bu rakam dünya uluslarının yüzde 78’inin GSYİH’sinden daha fazladır. ABD’nin 1970’lerden bu yana kendi GSYİH’sinde meydana gelen değişiklikleri hesaba katmak için değeri ayarladığımızda bu rakam 641 milyar dolar gibi bir rakama ulaşmaktadır.
Nihayetinde bu para, daha önce altı kez yapılmış bir şey için harcama yapılmasını onaylama konusunda giderek daha isteksiz olan vergi mükelleflerinden geldi. Okullar ve hastaneler insanların kalplerine daha yakın olma eğilimindedir.
Günümüze geldiğimizde, önümüzdeki yıllarda Ay’a doğru yola çıkacak olan uzay araçlarından oluşan büyük bir donanma ile yeni bir uzay yarışının ortasındayız. Peki ne değişti?
Birincisi, artık tüm faturayı vergi mükellefleri ödemiyor. Son on yılda Elon Musk’ın SpaceX’i gibi ünlü isimlerin başını çektiği özel uzay şirketlerinin sayısında bir patlama yaşandı. Yeniden kullanılabilir roketler geliştirerek uzaya gitmenin maliyetini önemli ölçüde düşürdüler. NASA halihazırda Uluslararası Uzay İstasyonu’na astronot ve malzeme göndermek için SpaceX teknolojisini kullanıyor ve Ay’a iniş aracı gönderme konusunda da işbirliği yapmak üzere anlaşmalar imzaladılar.
Ayrıca potansiyel yeni bir gelir kapısı da buldular: uzay turizmi. Bu yeniden kullanılabilir roketler göksel yolcu gemilerine dönüşebilir ve dünyanın milyarderlerinin Ay’ın etrafında bir hafta süren bir yolculuğun tadını çıkarmasına olanak tanıyabilir. Hatta Ay’ın üzerinde biraz zaman geçirebilir, Dünya’nın onun sarp, kraterli yüzeyinin üzerinde yükseldiğini görebilirler. Ödeyecekleri göz kamaştırıcı meblağlar daha sonra Ay’ın keşfini finanse etmek için kullanılabilir.
Ay’ın Kaynakları hakkında daha fazla:
İkinci olarak, Ay’a yapılan son görevler, Ay’ın hem Ay’da kalıcı bir insan varlığı oluşturmak hem de uzay madenciliğinde yeni bir endüstri başlatmak için kilit öneme sahip önemli kaynaklara ev sahipliği yaptığını doğruladı. Şirketler dolar işaretlerini görmeye başladılar ve orada ne olduğunu ve onu çıkarmanın fizibilitesini daha iyi anlamak için keşif görevlerine yatırım yapıyorlar. Uzay turizmi, aksi takdirde zarara yol açacak bu araştırmaların masraflarını karşılamaya yardımcı olabilir.
Bir de Ay’a gitmenin asıl motivasyonu var: jeopolitik övünme hakları. Çin gibi yükselen süper güçler taykonotlarını Ay’a indirme arzularını gizlemiyorlar. Ay yüzeyine gönderdikleri iniş ve keşif araçlarının sayısı, önümüzdeki on yıl içinde bir güç ve kudret gösterisine hazırlık olarak artmaya başlıyor. NASA da on yıl bitmeden Ay’a astronot göndermeyi planlıyor.
Görünüşe göre Ay’ın Kaynakları için Uzay Yarışı yeniden başladı.
Görevler ne bulacak?
Nihai hedef Ay’da kalıcı bir insan varlığına sahip olmaktır – astronotların rutin olarak yaşayabileceği ve çalışabileceği bir üs. Önümüzdeki yıllarda Ay’a gidecek görevlerin birçoğu bunu nasıl başaracağımızı öğrenmemize yardımcı olacak.
Ay’ın güney kutbunda çok fazla faaliyet görecek bir bölge var çünkü orada astronotları hayatta tutmak için paha biçilmez bir kaynak olan su bulunuyor. Londra Üniversitesi Birkbeck’ten uzay kaynakları uzmanı Prof Ian Crawford, “Su buzunun kalıcı olarak gölgelenmiş kutup kraterlerinde tutulduğuna dair kanıtlar bir süredir artıyor” diyor.
Hintli astronomlar 2008 yılında Chandrayaan-1 uydusuyla Ay yörüngesinden su tespit eden ilk astronomlar oldu. Ardından NASA, bir yıl sonra LCROSS uzay aracını kasıtlı olarak Ay’ın güney kutbuna yakın Cabeus adlı bir kratere çarptığında ortaya çıkan dumanlarda su tespit etti. Daha yeni görevler su buzunun nerede saklandığını haritalamaya başladı.
Gelecek görevler bu arayışı sürdürecek, bölgeyi yörüngeden daha fazla inceleyecek, gezginler ise yüzeyde keşif yapacak. Çinliler minyatür bir uçan sonda bile planlıyorlar. NASA, muhtemelen 2026 yılında Artemis III ile astronotları Ay’a geri göndermeyi planlıyor ve gidecekleri yer de güney kutup bölgesi olacak.
NASA aynı zamanda Ay’ın etrafında Lunar Gateway olarak bilinen yörüngesel bir yer inşa etmeyi planlayan uluslararası bir işbirliğinin de parçasıdır. Zamanında hazır olursa, Artemis astronotlarının Ay yüzeyine inebilecekleri bir hazırlık alanı olarak işlev görecek. Bununla birlikte, Dünya’dan gelen sinyal seyahat süresinin neden olduğu 1.3 saniyelik gecikme olmaksızın Ay gezginlerini gerçek zamanlı olarak yönlendirmek için de bir yer olacaktır.
Ay’da ya da çevresinde kalıcı olarak yaşamanın önündeki en büyük engel radyasyondur. Dünya’nın manyetik alanı ve atmosferinin koruması olmadan Ay’da yaşayanlar Güneş’ten ve Evren’den gelen yüksek enerjili parçacıklara maruz kalacaklardır. Astronotları bu önemli tehlikeden nasıl koruyabileceğimizi daha iyi anlayabilmemiz umuduyla yaklaşmakta olan birkaç görev bu radyasyon seviyelerini ölçmeyi amaçlıyor.
Çözmek istenilen bilimsel bulmacalar da var. Apollo astronotları tarafından geri getirilen Ay kayaları bize Ay’ın oluşumu ve tarihi hakkında değerli bilgiler verdi, ancak bunların nasıl yorumlanacağı konusunda pek çok anlaşmazlık var. Robotik numune geri dönüş görevleri, Ay yüzeyindeki daha çeşitli yerlerden daha fazla Ay taşı getirecek ve Ay’ın hala volkanik olarak ne kadar aktif olduğu gibi soruların yanıtlanmasına yardımcı olacaktır.
Endüstriyel açıdan bakıldığında, Ay madenciliğini gerçeğe dönüştürmek istiyorsak Ay’dan malzeme getirmek çok önemli bir adım. NASA, Astrobotic ve Intuitive Machines gibi özel uzay şirketleriyle ortaklık kurarak yüzeye ticari iniş araçları yerleştirmenin fizibilitesini test ediyor. Birazdan göreceğimiz gibi, bu çok da uzak olmayan bir gelecekte büyük bir iş olabilir.
Ay’da hangi kaynaklar var?
Metal
Fosil yakıtlardan tamamen uzaklaşmak, altyapımızı inşa etme şeklimizde büyük değişiklikler gerektirecektir. Elektrikli arabaların, güneş panellerinin ve rüzgar santrallerinin sayısının önemli ölçüde arttırılması, kıt olmaları nedeniyle ‘nadir toprak elementleri’ olarak bilinen metallerin muazzam miktarlarda kullanılmasını gerektirecektir.
Apollo astronotları tarafından Dünya’ya getirilen Ay kayaları, Ay’ın da bu kaynaklardan bazılarını içerdiğini göstermiştir. Crawford’a göre bunların çıkarılması zor olabilir ve bu durumda Ay’dan geri getirilmelerinin mali maliyeti bu çabayı olanaksız kılacaktır. Yine de bunu yapabileceğimiz bir durumu hayal edebiliyor. “Ekonomik açıdan daha kötü ama çevresel açıdan faydalı olabilir” diyor.
Çünkü mıknatıslarda kullanılan neodimyum gibi nadir toprak metallerinin çıkarılması çevrenin yüksek düzeyde kirlenmesine yol açıyor. Bu uygulamanın Dünya’da izin verilemeyecek kadar kirli ve çevreye zarar verici olduğunu düşündüğümüz bir zaman gelebilir. Yine de bu metalleri bir yerlerden temin etmemiz gerekecek. Ay daha pahalı ama daha çevreci bir seçenek olabilir ve milyarlarca dolarlık bir pazara yol açabilir.
Helyum-3
Bir enerji krizinin ortasındayız. Kendimizi fosil yakıtlardan kurtarmak istiyoruz, ancak bu arada COVID kaynaklı tedarik zinciri kesintileri ve Ukrayna’daki gibi jeopolitik gerilimler sayesinde petrol ve gaz için burnumuzdan para ödemeye başlıyoruz.
Nükleer füzyon uzun zamandır enerji sorunlarımıza potansiyel bir çözüm olarak övülüyor. Buradaki fikir, Güneş’in hidrojeni helyuma dönüştürerek enerji üretme şeklini kopyalamaktır. Bunu yapmanın çeşitli yolları var. Bunlardan biri, nadir bulunan bir hidrojen türünü (döteryum olarak adlandırılır) daha da nadir bulunan bir helyum türüyle (helyum-3) birleştirmeyi içerir. Sonuç, helyumun daha geleneksel formu (helyum-4), protonlar ve çok miktarda enerjidir.
Deniz suyundan döteryum elde edebiliyoruz ancak helyum-3 Dünya’da o kadar nadir bulunuyor ki şu anda kilogramı 1,4 milyon dolardan satılıyor. Ay’ın Sükûnet Denizi ve Fırtınalar Okyanusu gibi bazı bölgelerinde yüzey materyalinde milyarda 20 parçacık helyum-3 konsantrasyonu vardır. Korunmak için manyetik bir alan ya da atmosferi olmayan Ay yüzeyi, helyum-3’ü orada biriktiren güneş rüzgarı tarafından bombardımana tutulur.
Arz ve talep ekonomisi, helyum-3’ün Ay’dan geri getirilmesinin fiyatı önemli ölçüde düşüreceği anlamına gelse de, mevcut seviyelerde Ay’da yaklaşık 1,5 katrilyon dolar değerinde helyum-3 bulunmaktadır.
Su
Dünya’da bolca bulunan bir şey varsa o da sudur. Burada bir milyar kilometre küpten fazla su var. Ancak su aynı zamanda çok ağırdır – bir metre küpü bir ton ağırlığındadır. Bırakın Ay’a gitmeyi, onu alçak Dünya yörüngesine taşımak bile 1 milyon dolardan fazlaya mal olur. Dolayısıyla halihazırda uzayda bulunan herhangi bir su, ağırlığınca altın değerindedir. Suyun ne kadar çok yönlü olduğu düşünüldüğünde bu özellikle doğrudur. Suya sadece astronotların içmesi ve temizlenmesi için ihtiyaç duymuyoruz, aynı zamanda suyun içinde ne olduğu da çok değerli.
Bir su molekülü meşhur H2O’dur – bir oksijen atomuna bağlı iki hidrojen atomu. Hem sıvı oksijen hem de sıvı hidrojen roket yakıtı olarak kullanılır. Bu iki element, suyun içinden elektrik akımının geçirildiği bir süreç olan elektroliz kullanılarak sudan izole edilebilir. Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki astronotlar halihazırda oksijen tedariki için buna güveniyor.
NASA, “Ay’da, Mars’ta ve ötesinde insan keşiflerini sürdürmek için sonunda toplanabilecek su buzunun yerini ve konsantrasyonunu yakından görmek için” 2023’ün sonlarında Volatiles Investigating Polar Exploration Rover veya VIPER’ı Ay’ın güney kutbuna indirmeyi planlıyor.
Su o kadar değerli ki Ay, Güneş Sistemi’nin yakıt ikmal istasyonu haline gelebilir. Yerçekiminin Dünya’nınkinin sadece altıda biri kadar olduğu Ay yüzeyinden su elde etmek çok daha cazip. 2019 yılında yapılan bir araştırmaya göre “Ay’da üretilen suyun şu anki değeri ton başına 10 milyon dolardır ve bu değer suyun Dünya’dan tedarik edilmesi için gereken mevcut maliyetlere dayanmaktadır.” NASA Ay’da 600 milyon ton su buzu olabileceğini tahmin ediyor.
Ay’ın kaynaklarına kim sahip olacak?
Size Ay’ın bir dönümünü satmaya çalışan insanlar var. Sözde 25 dolar gibi ucuz bir fiyata sizin olacak. Bir şirket bu işten milyonlar kazandı, ama gerçekten de Ay’da kendinize ait küçük bir gayrimenkulünüz olacak mı?
Ay’ın mülkiyeti biraz yasal gri bir alan. Crawford, “Buradaki temel yasal çerçeve 1967 BM Dış Uzay Anlaşması’dır” diyor. “Bu antlaşma hiçbir ulus devletin Ay üzerinde hak iddia edemeyeceğini açıkça ortaya koyuyor.” Bu antlaşmanın imzacıları arasında 100’den fazla ülke var ve bunların arasında uzayda çalışan başlıca ülkeler de yer alıyor. Antlaşma özellikle şunu belirtmektedir:
•Dış uzay tüm ülkelerin keşif ve kullanımı için serbest olmalıdır
•Dış uzay ulusal tahsis veya mülkiyete tabi değildir
Anlaşma, Soğuk Savaş’ın zirvesinde, uzayın nükleer silahların fırlatılabileceği bir yer de dahil olmak üzere başka bir savaş alanı haline gelmesini önlemek amacıyla tasarlanmıştır. Ancak bazı ilginç sonuçları da olmuştur.
Örneğin ABD, Ay’da bırakılan iniş araçları, deneyler ve bayraklar gibi Apollo eserlerinin sahibidir. Ancak tarihi ilk ayak izlerinin hala durduğu topraklara sahip değil. Bölgenin bir ABD Ulusal Parkı haline getirilmesinden söz ediliyordu, ancak bu anlaşmayı ihlal ediyor gibi görünüyor. Ay’ın hiçbir parçası açıkça Amerikan olamaz. Yine de uzay tarihimizi nasıl koruyacağımız devam eden bir tartışma konusu.
Bir uzay savaşını önleme amacı göz önüne alındığında, antlaşma sadece ulus devletlerden bahsetmektedir. Özel şirketler için durumu açıklığa kavuşturmuyor. Bazıları bunu Ay’ın mülkiyeti üzerinde hak iddia etmek ve dönümlerce araziyi pazarlamaya başlamak için yeşil ışık olarak gördü. Crawford, “Yasal durum biraz muğlak,” diyor.
Aynı durum Ay’ın kaynaklarından kâr elde etmek isteyen tüm işletmeler için de geçerli. ABD 2015 yılında uzay madenciliğini yasal hale getiren Ticari Uzay Fırlatma Rekabet Yasası’nı kabul etti. Diğer ülkeler de benzer yasalar çıkardı. Crawford, “Buna şiddetle karşı çıkanlar oldu,” diyor. “Uluslararası hukukun güncellenmesi gerekiyor.”
Daha önce de durumu netleştirmeye yönelik girişimler olmuştu. 1979 yılında Ay Anlaşması önerilmişti. Bu antlaşma Ay’ın kaynaklarına ilişkin daha net kurallar getirecekti, ancak hiçbir büyük uzay ülkesi bunu imzalamadı.
Son yıllarda Ay’ın geleceğinden endişe duyanlar Ay Hakları Bildirgesi’ni hazırladılar. Madde 2a’da Ay’ın “var olma, varlığını sürdürme ve yaşamsal döngülerini değiştirilmeden, zarar görmeden ve insanlar tarafından kirletilmeden devam ettirme hakkına sahip olduğu” belirtilmektedir. Ancak yine de henüz onaylanmamıştır.
Sonuç olarak Crawford, durumun uluslararası sularda balık avlamaya benzediğini düşünüyor. Karasuları dışında kimse denize sahip değildir, ancak bir tekneye yatırım yapar ve biraz balık toplarsanız, uluslararası hukuk size bu balıklar üzerinde hak verir. Crawford, “Mülkiyet haklarınız, ortak bir kaynaktan yararlanmak için emeğinizi ve sermayenizi ortaya koymuş olmanızdan kaynaklanır” diyor. Aynı şekilde, “eğer ticari bir işletmeci Ay materyallerini çıkaracak olursa… o zaman bu materyalleri satma veya ticaretini yapma hakkına sahip olacaktır.”
Avustralya’daki Swinburne Teknoloji Üniversitesi’nden Dr. Evie Kendal, bunun binlerce yıl öncesine dayanan bir fikir olduğunu söylüyor ve Roma’daki res communis kavramına işaret ederek, ortak bir mal üzerinde mülkiyet hakkı olmadığını, ancak onu kullanma ve ona serbestçe erişme hakkı olduğunu belirtiyor.
Kendal ayrıca madencilik sürecine insanların dahil olması durumunda potansiyel bir yasal mayın tarlasına da işaret ediyor. “Gelecekteki bir ay madenciliği kolonisinde işçi haklarına ilişkin endişeler, yaşam alanları ile madencilik tesislerinin coğrafi ve mali olarak bağlantılı olacağı gerçeğine odaklanıyor. Başka bir deyişle, işverenler işçilerinin soluduğu havayı tam anlamıyla kontrol edecekler” diyor. “Bu durum, özellikle düzenleyici kurumların çok uzakta olabileceği ve potansiyel gözetimi sınırlayabileceği düşünüldüğünde, işçilerin önemli ölçüde sömürülmesi potansiyelini ortaya çıkarıyor.”
Çözüm, istihdam yasalarını bu durumu kapsayacak şekilde güçlendirmek olabilir. Kendal bunun “bir çalışanın artık tesiste istihdam edilmek istememesi halinde Dünya’ya geri dönüşünün garanti altına alınmasını” içerebileceğini söylüyor.
Ay’a dönüşümüzün zaman çizelgesi
Hem gerçek (yakın vadeli) hem de hayali (uzun vadeli) gelecekteki Ay görevlerinin bir özeti.
Mayıs 2022
NASA, Cislunar Otonom Konumlandırma Sistemi Teknoloji Operasyonları ve Navigasyon Deneyi’ni (CAPSTONE) fırlatacak. Bu, Gateway’in amaçlanan yörüngesinin istikrarını test etmek ve doğrulamak için bir teknoloji gösteri görevidir.
Temmuz 2022
Rus uzay ajansı Roscosmos, Luna 25 iniş aracını Ay’a göndermeye hazırlanıyor. Ay’ın güney kutbuna yakın Boguslawsky kraterine iniş yapacak.
Ağustos 2022
Güney Kore, buz ve helyum-3 de dahil olmak üzere Ay kaynaklarını araştırmak ve haritalamak için Pathfinder Lunar Orbiter’ı kullanacak
Ekim 2022
Özel Japon uzay şirketi ispace, Ay’a Hakuto-R Mission 1 adlı bir Ay aracı gönderecek. Bu araç aynı zamanda Birleşik Arap Emirlikleri için bir Ay gezgini de taşıyacak.
2022 sonu
Ay’ı ticarileştirme çabaları Intuitive Machines 1 ve 2’nin (IM-1 ve IM-2) fırlatılmasıyla hız kazanacak. NASA ile işbirliği içinde olan bu iniş araçları, Ay yüzeyine ticari yükler taşımak üzere tasarlandı.
2023
İlk Ay turistleri, Japon milyarder Yusaku Maezawa’nın derin cebi sayesinde Ay’ın etrafında uçacak ve bir SpaceX Yıldız Gemisi ile Dünya’ya dönecek.
Mart 2023’ten önce
Japon Uzay Ajansı (JAXA), Ay’ı Araştırmak için Akıllı Lander (SLIM) adlı ilk Ay yüzeyi görevini gerçekleştirecek.
Kasım 2023
NASA’nın Volatiles Investigating Polar Exploration Rover (VIPER) aracı Ay’ın güney kutbu çevresinde su buzu aramaya başlayacak.
Artan kamu/özel sektör işbirliğinin bir göstergesi olarak Firefly Aerospace’in Blue Ghost ve Masten Space Systems’in XL-1 iniş araçları NASA destekli deneyleri ve ticari yükleri Ay’a taşıyacak.
2023 Sonu
Avustralya Ay Keşif Misyonu NASA’nın Artemis programına yardımcı olmak üzere nanosatellitler gönderecek. Hollandalılar da gelecekte Ay’da kurulacak insan üsleri öncesinde Ay’ın güney kutbundaki radyasyonu ölçmek üzere Laika’yı gönderecek.
2024
Chang’e 7 ile Çinliler Ay’ın güney kutbuna inecek ve Ay kaynaklarını araştırmak üzere hem bir keşif aracı hem de uçan bir sonda gönderecek. Benzer bir zamanda orada olacak olan Rus Luna 26 yörünge aracı ile işbirliği yapacaklar. Chang’e 6 Ay yüzeyinden örnekler getirebilir.
2024
ispace Ay’a hem bir iniş aracı hem de bir keşif aracı gönderecek. Jeff Bezos’un uzay şirketi Blue Origin Ay’a inmeyi planlarken NASA da Gateway’in inşası için gerekli temel unsurları Ay yörüngesine göndermeye başlayacak.
2026
NASA, 1972’den bu yana ilk kez, ilk kadın astronot ve azınlık etnik kökenli astronot da dahil olmak üzere Ay’a insan gönderecek.
2027
Çin’in Chang’e 8 aracı, Ay’ın güney kutbundaki Ay kaynaklarının 3D baskı yoluyla nasıl kullanılabilir malzemelere dönüştürülebileceğini keşfedebilir.
2030
Uluslararası Uzay İstasyonu’nun Ay yörüngesindeki bir versiyonu gibi olan Gateway nihayet tamamlanacak. Astronotlar aylarca Ay’ın etrafında yaşamaya başlayacaklar.
2035?
Astronotlar, şu anda Antarktika araştırma istasyonlarında yaptığımız gibi, Ay’ın güney kutbu yakınlarında uzun süreler boyunca Ay yüzeyinde yaşamaya başlar. Bunun finansmanı büyük ölçüde Ay turistleri tarafından karşılanacaktır.
2040?
Gelişen bir Ay endüstrisi, insanların madencilik sektöründe çalışmak üzere Ay’a yerleşmesini sağlayacaktır. Helyum-3, gezegene güç sağlayan en son füzyon reaktörlerini ayakta tutmak için Dünya’ya geri gönderilir.
2050?
İklim değişikliğinin Dünya’yı gerçekten etkilemeye başlamasıyla birlikte ağır sanayimizin büyük bir kısmı Ay yüzeyine taşınacak ve Ay, Mars’a yapılacak düzenli mürettebatlı yolculuklar için bir fırlatma rampası haline gelecektir.
Görünüşe göre Ay’ın Kaynakları için ülkeler bir yarış başlatmakta emin.
sources science focus colin stuart
