ARTEMIS.I Yeni Uzay roketi tarih yazacak
Artemis I yeni uzay roketi, insanlığın Ay yüzeyine ve ötesine dönüşünün yolunu hazırlayarak Ay çevresindeki derin uzaya fırlatılmak üzere. Nasıl tarih yazacak?
Nasa 50 yıllık bir aradan sonra Ay’a geri dönüyor. Bu kez programa Yunan Ay tanrıçası ve Güneş tanrısı Apollo‘nun ikiz kız kardeşi Artemis’in adı veriliyor. Artemis sadece isim ve hedef açısından daha uygun olmakla kalmıyor, Apollo’nun yapmayı ihmal ettiği bir şeyi de gerçekleştirecek: Ay’a ilk kadını gönderecek.
Uygun bir şekilde, Nasa‘nın ilk kadın fırlatma direktörü Charlie Blackwell-Thompson ilk görevin geri sayımını ve kalkışını denetleyecek. Ancak Artemis I feminist bir andan çok daha fazlası. Ay’ın etrafında uzun bir retrograd yörüngede 37 gün sürecek yolculuğu sırasında – Ay’ın Dünya etrafındaki yörüngesinin tersi yönde hareket ederek – bir dizi başka önemli ilki de gerçekleştirecek.
Nasa‘nın Keşif Sistemleri Geliştirmeden Sorumlu Yönetici Yardımcısı Jim Free, “İlk insan aracını daha önce hiçbir insan aracının gitmediği kadar uzağa götüreceğiz” diyor. “Ve Orion kapsülüyle Ay’ın 40.000 mil (64.000 km) ötesine gideceğiz.”
Nasa‘nın yeni mürettebatlı keşif uzay aracı Orion bunu başardığında, Dünya’dan yaklaşık 280.000 mil (450.600 km) uzaklaşmış olacak ve daha önce 1970 yılında Apollo 13 mürettebatı tarafından tutulan rekoru kıracak. Artemis I bir test uçuşu olduğundan, Orion uzay aracının mürettebatı, Artemis II ve ötesinde (gerçek) mürettebatı hangi streslerin, gerginliklerin ve potansiyel radyasyonun karşılayacağını ölçmek için sensörler takan insan boyutunda bir mankenden oluşacak. Ama hepsi bu kadar değil…
Teknik aksaklıklar ve hidrojen yakıtı sızıntılarının neden olduğu birkaç gecikmenin ardından Artemis I, Saturn V’ten daha küçük olmasına rağmen 64.6m (212ft) ile dünyanın en uzun roket kademesine sahip olan Space Launch System (SLS) roketiyle fırlatılacak.
“SLS inşa edilmiş en güçlü roket” diyor Free. “8.8 milyon pound itiş gücüne sahip ve en yüksek uçuş hızımıza ulaştığımızda Artemis programı dört kişiyi 30 gün boyunca Ay’ın yüzeyine indirecek.”
Bu önemli bir gelişme. Tüm Ay inişleri boyunca astronotların yüzeyde geçirdikleri en uzun süre 1972’de Apollo 17 sırasında üç günden biraz fazla olmuştur.
Artemis’in odak noktası da farklı olacak. 1960’larda Apollo öncelikle Amerika ve Sovyetler Birliği arasındaki Soğuk Savaş güç yarışının bir parçasıydı. Artemis, Nasa liderliğinde Kanada Uzay Ajansı (CSA), Japonya Havacılık ve Uzay Keşif Ajansı (Jaxa) ve Avrupa Uzay Ajansı’nın (Esa) da dahil olduğu uluslararası bir çabadır.
Nasa‘nın Bilimden Sorumlu Yönetici Yardımcısı Thomas Zurbuchen, “Bu bayraklar ve ayak izleriyle ilgili değil,” diyor. “Bu, Ay’da sürdürülebilir bir varlık inşa etmek ve bir ay üssü ile gelecekte Mars’a yapılacak görevlerin temellerini atmakla ilgili.”
Zurbuchen ve Free, Uluslararası Astronotik Kongresi’ne katıldıktan sonra kendileriyle konuştuğumda Paris Havaalanı’ndaydılar. Bu yılki etkinliğin teması, toplulukları bir araya getirmek ve yeni bağlantılar ve potansiyel ortaklıklar kurmak amacıyla “Space for @ll” idi. Nasa‘nın Ay’a ve ötesine yönelik iddialı çabaları, uzay ajanslarını, ticari şirketleri ve dünyanın dört bir yanındaki endüstrileri dahil ederek tam da bunu yapıyor.
Simülasyonlar sırasında, ekibin nasıl tepki verdiğini ve sorunları nasıl çözdüğünü görmek için tatbikatlara kasıtlı olarak başarısızlıklar eklenmektedir
Bu uluslararası işbirliğinin bir örneğine bu yılın Mayıs ayında Artemis I‘in denetim simülasyonunda bizzat şahit olduk. Bu fırlatma öncesi kontrol tatbikatı ABD’de Houston, Teksas’taki Nasa’nın Johnson Uzay Merkezi, Oberphfaffenhofen’deki Esa’nın Columbus Kontrol Merkezi’ndeki Alman Uzay Operasyonları Merkezi ve Hollanda’nın Noordwijk kentindeki Esa’nın teknik tesisi Estec’teki ekipler arasında eş zamanlı olarak gerçekleştirildi.
Tatbikatın amacı fırlatmadan önce olası anomalileri gerçek zamanlı olarak tespit etmekti. Estec’in Erasmus Destek Tesisi kontrol odasında, üzerinde Apollo 13 filminden ünlü bir alıntı bulunan bir Nasa kupası gördük. Bir oksijen tankı patlaması nedeniyle Apollo 13 Ay’a hiç gidememişti ama yerdeki mühendislerin marifeti sayesinde mürettebatını sağ salim eve getirmişti.
“Başarısızlık,” diyordu kupa, “bir seçenek değildir.”
Ancak bunun gibi simülasyonlar sırasında, ekibin nasıl tepki verdiğini ve sorunları nasıl çözdüğünü görmek için tatbikatlara kasıtlı olarak başarısızlıklar’da eklenir.
Esa’nın Erasmus Destek Tesisi yöneticisi Kevin Pasay, “Tüm hataları giderdikten sonra uçuyorsunuz,” diyor. “Uzun zamandır Nasa’dan insan tarafından değerlendirilen ilk makine olduğu için, küçük anormalliklerin kontrol edildiğinden emin olmak için çok dikkatli davranıyorlar. Bu yüzden şimdiden dört kostümlü prova yaptık. İnsanları taze tutmak için simülasyonları tekrarlıyoruz.”
Esa, Artemis görevinin çok önemli bir parçasını sağladı: Avrupa Hizmet Modülü. Orion kapsülüne bağlı olan bu modül güç, itiş gücü ve astronotlar gemideyken yaşam desteği sağlıyor. Pasay, “Bu ekip Ay’a ve ötesine gidecek olanlarla ilgilenecek” diyor.
Sadece bu tatbikat bile Artemis ile Ay’a geri dönmenin tek bir ulusun çabası olmadığını açıkça ortaya koyuyor. Odak noktası da artık siyasi değil.
Artemis I, Dünya'ya dönüşünde Orion uzay aracının ısı kalkanını da test ederek yeniden girişte 2.760C'ye (5.000F) kadar sıcaklıklara dayanabilmesini sağlayacak
“Bilimsel keşif tüm stratejinin merkezinde yer alıyor. Apollo‘da bilim pastanın üzerindeki krema gibiydi,” diyor Nasa’dan Zurbuchen. “Artemis’teki pasta da bilim.”
Görevi sırasında, gelecekteki uzay uçuşları için testlerin yanı sıra, Artemis I 10 küçük bilimsel uydu ya da küp uydu fırlatacak. Bunlardan biri olan BioSentinel, bir ayakkabı kutusu büyüklüğünde ve derin uzaydaki ilk uzun süreli biyoloji deneyi olacak.
BioSentinel maya içeriyor çünkü bu mikro organizmaların hücreleri insan hücrelerine benzer mekanizmalara sahip ve derin uzay radyasyonunun DNA’yı nasıl etkilediği konusunda daha fazla çalışma yapılmasına olanak sağlayacak. Bu da astronotların aynı ortamda karşılaşabilecekleri risklerin daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.
Zurbuchen, “Bu biyolojik deneyler, yaşamın Dünya’dan Ay’ın arkasındaki derin uzaya uzatılması konusunda bir rekor oluşturuyor” diyor.
Ayrıca İsrail Uzay Ajansı (Isa) ve Alman Havacılık ve Uzay Merkezi (DLR) tarafından yapılan bir deney için, biri prototip radyasyon koruma yeleği giyen iki manken gövdesi de bulunmaktadır.
Artemis I, Dünya’ya dönüşünde Orion uzay aracının ısı kalkanını da test ederek yeniden giriş sırasında 2,760C’ye (5000F) kadar sıcaklıklara dayanabilmesini sağlayacak – Mayıs 2024’te fırlatıldığında Artemis II’de bulunacak dört astronotu korumak için hayati önem taşıyor.
Artemis II yörüngeye oturacak ama Ay’a inmeyecek. Bu tarihi an, etnik bir azınlığa mensup ilk astronotu da Ay yüzeyine yerleştirecek olan Artemis III tarafından gerçekleştirilecek.
ABD’ye taşınmadan önce İsviçre’de büyüyen Nasa’dan Zurbuchen, “Bu gerçekten çok önemli” diyor. “Tüm Apollo resimlerine bakarsanız, herkesin siyah kravatla benim gibi göründüğünü görürsünüz ve bu da temelde dünyanın çoğunluğunun bu deneyimden dışlandığı anlamına gelir.” Artemis için seçilen astronot ekibi Apollo’da uçanlardan çok daha çeşitli.
Artemis için iniş alanları da yeni bir şey sunacak. “Daha zorlu” diyor Zurbuchen, “ve çok daha ilginç.”
Orion uzay aracı Apollo'nun daha büyük bir versiyonuna benziyor olabilir ancak teknolojisi başka bir seviyede
“Apollo Ay’ın ekvator bölgelerine gitti,” diyor Free. “Artemis Güney Kutbu’na gidecek ve burada bilimsel uzay araçlarının gözlemleriyle gördüğümüz kaynakları arayacağız. Orada büyük miktarda su buzu olduğuna inanıyoruz, tabii ki mürettebatın bakımını sağlamak ve hatta suyu hidrojen ve oksijene ayırarak yakıt ve güç elde etmek için kullanabiliriz.”
Orion uzay aracı Apollo‘nun daha büyük bir versiyonuna benziyor olabilir ama teknolojisi başka bir seviyede. Nasa‘ya göre Orion’un bilgisayarı Apollo görevlerinde kullanılandan 20.000 kat daha hızlı ve 128.000 kat daha fazla bellekle çalışıyor.
Artemis I, Alexa ve Siri sesli asistanlarının eşdeğerini bile test edecek. Lockheed Martin tarafından Cisco ve Amazon ile birlikte geliştirilen Callisto sistemi, sesle etkinleştirilen komutların ve geri bildirimlerin gelecekteki görevler için yararlı olup olmayacağını gösterecek. Arthur C. Clarke’ın 2001: A Space Odyssey filmindeki meşhur bilgisayar Hal’den bahsetmeyin yeter.
Artemis’in bir Apollo tekrarından çok daha fazlası olduğu açık. Nasa, Jaxa, CSA, Esa ve ticari ortaklıklarla birlikte, daha fazla Ay gezisini ve nihai bir üssü kolaylaştırmak için derin uzayda Ay’ın yörüngesinde dönen küçük bir uzay istasyonu olan Gateway’i de kuracak. Nasa, LunaNet adı verilen ve Ay’a internet benzeri hizmetlerin yanı sıra navigasyon yetenekleri de getirecek olan ilk Ay iletişim ağını kurmayı bile umuyor.
Ay’da ilk insanın yürüyüşünü yaklaşık 650 milyon kişi izledi. Kim bilir, sosyal medya ve akıllı telefonların da eklenmesiyle, dünya çapında kaç kişi ilk kadın ya da beyaz olmayan astronotun Artemis III ile bir sonraki “küçük adımı” atmasını izleyecek.
“Uzay araştırmalarını seviyoruz. İlham verici ve istek uyandırıcı olduğunu düşünüyoruz. Bizi teknik bir alana yönlendirmeye devam ediyor ve umarım başkaları için de aynı şeyi yapar” diyor kariyerine Nasa’da itici güç mühendisi olarak başlayan Free. “Yeniden keşfediyoruz, Ay’ı keşfediyoruz ve birlikte keşfediyoruz.”
